تدریس اثربخش؛ مولفه ها، مهارت ها و راهکارهای کاربردی آن
آنچه مطالعه خواهید کرد
در دنیای پویای آموزش، تدریس اثربخش و کارآمد راهی است تا معلمان رویکردی متناسب با نیازهای هر دانش‌آموز اتخاذ کنند. این روش‌ها به مربیان امکان می‌دهند استراتژی‌های آموزشی خود را با محتوای درسی و ویژگی‌های شاگردان هماهنگ سازند و تشخیص دهند که هر دانش‌آموز به چه شیوه‌ای بهتر یاد می‌گیرد.
این انطباق، نه فقط در موقعیت‌های خاص، بلکه هر روز و در هر کلاس درس ضروری است. تدریس اثربخش تاثیر عمیقی بر سلامت تحصیلی، جسمانی، اجتماعی و رفتاری دانش‌آموزان دارد و زمانی به اوج خود می‌رسد که معلمان، والدین، سیاست‌گذاران و جامعه دست در دست هم برای پیشرفت مداوم شاگردان تلاش کنند.
یکی از جنبه‌های جذاب تدریس کارآمد، تأثیر برنامه آموزشی پنهان است. این برنامه شامل ارزش‌ها، نگرش‌ها و باورهایی است که دانش‌آموز به‌صورت غیرمستقیم از محیط کلاس و تعاملات اجتماعی می‌آموزد. برای مثال، احترام متقابل یا مسئولیت‌پذیری اغلب از طریق رفتار معلم و فضای کلاس منتقل می‌شود. این یادگیری‌های ناخودآگاه، بخشی از اثرات ماندگار آموزش هستند. با استادبانک همراه باشید تا در ادامه، عمیق‌تر به رازهای تدریس اثربخش و چگونگی ایجاد کلاس‌هایی پویا و الهام‌بخش بپردازیم.
تدریس اثربخش یا تدریس کارآمد چیست؟
تدریس اثربخش اصطلاحی است که برای توصیف دانش، استراتژی‌ها و رفتار یک آموزگار موفق به کار می‌رود. در واقع تدریس اثربخش توانایی است که شامل ایجاد تأثیر مثبت بر زندگی و حرفه تحصیلی دانش‌آموز، از جمله آموزش مجموعه مهارت‌های مهم، معرفی مفاهیم جدید و مدیریت هرگونه نگرانی و بی‌نظمی کلاس درس می‌شود. معلمان معمولاً تلاش می‌کنند تا از شیوه‌های تدریس اثربخش یا بهتر است بگوییم از مولفه‌های تدریس اثربخش برای کمک به دانش‌آموزان برای افزایش سرعت یادگیری و درک آن‌ها استفاده کنند.
مولفه های تدریس اثربخش کدامند؟
برای افزایش بازدهی کلاس خصوصی و کلاس های عمومی, بهره‌گیری از اصول تدریس اثربخش و تدریس کارآمد ضروری است. معلمانی که در این نوع کلاس‌ها فعالیت می‌کنند، باید بتوانند با اجرای مؤلفه‌های تدریس کارآمد مانند شناخت دقیق نیازهای شاگرد، انعطاف در شیوه‌ی آموزش، تنظیم سرعت یادگیری بر اساس توان فردی، و ارائه‌ی بازخورد مداوم، اثربخشی کلاس را به حداکثر برسانند. استفاده از مثال‌های کاربردی و تمرکز بر تعامل دوسویه، از دیگر روش‌های مؤثر در تدریس اثربخش است.
۱. تاثیر ویژگی های اخلاقی و شخصیتی بر تدریس اثربخش
ویژگی‌های اخلاقی و شخصیتی معلم، قلب تدریس اثربخش و تدریس کارآمد را تشکیل می‌دهند و نقشی کلیدی در شکل‌گیری تجربه یادگیری دانش‌آموزان دارند. معلم با داشتن صبر، خوش‌رویی و همدلی، فضایی امن و حمایتی ایجاد می‌کند که دانش‌آموزان در آن احساس ارزشمندی خواهند داشت. این محیط، انگیزه یادگیری را تقویت کرده و شاگردان را تشویق می‌کند تا با اعتمادبه‌نفس، مسئولیت آموزش خود را بر عهده بگیرند.
معلم با رعایت عدالت و احترام به تفاوت‌های فرهنگی، درک متقابل را در کلاس پرورش می‌دهد و هر دانش‌آموز را به‌عنوان فردی منحصربه‌فرد می‌پذیرد. این ویژگی‌ها، همراه با شوخ‌طبعی و تعهد، باعث می‌شود دانش‌آموزان نه‌تنها به درس علاقه‌مند شوند، بلکه جرئت اشتباه داشته باشند و از آن‌ها یاد بگیرند. معلم با مدیریت کارآمد کلاس، نظم و راحتی را تضمین می‌کند و با اختصاص زمان و منابع عادلانه، فرصت‌های برابر برای همه فراهم می‌آورد. چنین معلمی، با قدردانی از تلاش شاگردان و تشویق مشارکت آن‌ها در فعالیت‌های عملی، یادگیری را به فرایندی لذت‌بخش و توانمندساز تبدیل می‌کند
۲. تاثیر ویژگی های تخصصی معلم در تدریس کارآمد
ویژگی‌های تخصصی معلم در تدریس اثربخش، نقشی کلیدی در تبدیل کلاس درس به فضایی پویا و مؤثر دارند. بر اساس تحقیقات صابر عبدالملکی و فائزه اسدی در مقاله‌ی «بررسی مولفه‌های تدریس اثربخش اساتید از دیدگاه دانشجویان»، تدریس کارآمد فراتر از انتقال ساده‌ی دانش است.
این فرآیند نیازمند ترکیبی از مهارت‌ها، دانش به‌روز و رویکردهای خلاقانه است که یادگیری را برای شاگردان معنادار و جذاب می‌کند. معلم با تکیه بر این ویژگی‌ها نه‌تنها مفاهیم را به‌خوبی منتقل می‌کند، بلکه شوق یادگیری را در دانشجویان برمی‌انگیزد. در ادامه، مهم‌ترین زیرمولفه‌های تأثیرگذار بر تدریس اثربخش را در 6 حوزه بررسی می‌کنیم:
- تسلط علمی و به‌روز: معلم باید بر موضوع درس مسلط باشد و با دانش روز پیش برود تا بتوانید به پرسش‌های جدید پاسخ دهد.
- پیوند تئوری و عمل: نشان دادن کاربرد درس در زندگی واقعی، انگیزه شاگردان را چند برابر می‌کند.
- بیان شیوا و روش‌های متنوع تدریس: استفاده از زبانی ساده و قابل‌فهم همراه با روش‌های فعال و ابزارهای آموزشی، یادگیری را آسان‌تر می‌کند.
- مدیریت هوشمند کلاس: برنامه‌ریزی دقیق، مدیریت زمان و تعامل سازنده با شاگردان، نظم و جذابیت را به کلاس می‌آورد.
- ویژگی‌های اخلاقی و انگیزشی: احترام به دانشجو، شوخ‌طبعی و ایجاد انگیزه با منابع متنوع، کلاس را به محیطی دلپذیر تبدیل می‌کند.
- ارزشیابی خلاقانه: استفاده از روش‌های جدید و منصفانه‌ی ارزیابی که به رشد شاگردان کمک کند، نه صرفاً نمره‌دهی.
۳. مهارت های تدریس معلم
این مولفه بیانگر این است كه معلمان در فرایند یاددهی و یادگیری در كالس درس باید بر رویكردها، روش‌ها، اصول و فنون تدریس تسلط و دانش داشته باشد. این ملاحظات دارای زیر مولفه‌های انتقال شیوا و ساده موضوعات درسی، بكارگیری روش تدریس موثر با موضوع، سازماندهی و ایجاد ساختار مناسب در ارائه مطالب، استفاده از وسایل كمك‌آموزشی در فرآیند تدریس، برقراری ارتباط فعال با دانش‌آموزان در موقعیت یادگیری، به كارگیری روش‌های تدریس فعال، فرصت تمرین و تكرار مطالب در كلاس است.
۴. تاثیر ارزشیابی آموزشی در تدریس اثربخش
این مولفه بیانگر این است كه معلمان در هنگام تدریس دروس مختلف باید بر اصول و روش‌های ارزشیابی بهینه در کلاس درس و متناسب با موضوعات مختلف آموزشی تسلط داشته باشند. این ملاحظات دارای زیر مولفه‌های كاربرد روش‌های متنوع ارزشیابی، تعیین هدف‌های یادگیری قابل تحقق و متناسب با توانایی شاگردان، بكارگیری روش‌های ارزشیابی متناسب با اهداف آموزشی، فعالیت تكمیلی متنوع و مناسب برای دانش‌آموزان، ارائه بازخورد دقیق و فوری به دانش‌آموزان است.
۵. اثر كنش روانشناسانه در تدریس کارآمد
تدریس اثربخش و تدریس کارآمد نیازمند درک عمیق معلم از ویژگی‌های رفتاری و ذهنی دانش‌آموزان است. کنش روانشناسانه به معلم کمک می‌کند تا با شناخت نیازها و توانایی‌های شاگردان، فضایی ایجاد کند که یادگیری را نه‌تنها مؤثر، بلکه لذت‌بخش کند. این مهارت، معلم را به راهنمایی تبدیل می‌کند که می‌تواند هر دانش‌آموز را با توجه به ویژگی‌های منحصربه‌فردش هدایت کند. در ادامه، زیرمولفه‌های کلیدی این کنش بررسی می‌شوند.
- منابع انگیزشی: استفاده از داستان‌ها، مثال‌های واقعی یا فعالیت‌های جذاب برای برانگیختن اشتیاق شاگردان.
- توجه به تفاوت‌های فردی: تطبیق روش تدریس با سبک یادگیری هر دانش‌آموز، از دیداری تا عملی.
- شناخت پیشینه تحصیلی و هوشی: آگاهی از نقاط قوت و ضعف شاگرد برای طراحی درس مناسب.
- ترغیب به یادگیری: تشویق دانش‌آموزان به کشف و پرس‌وجو با سؤالات هدفمند و حمایتگر.
- تشویق و تنبیه متعادل: استفاده هوشمندانه از پاداش برای انگیزه و راهنمایی برای اصلاح رفتار.
- راهبردهای شناختی و فراشناختی: آموزش تکنیک‌هایی مثل خلاصه‌نویسی یا خودارزیابی برای تقویت یادگیری مستقل.
این مولفه‌ها، با تمرکز بر روانشناسی دانش‌آموز، به معلم امکان می‌دهند تا تدریس کارآمد را به تجربه‌ای تبدیل کند که اعتمادبه‌نفس و خلاقیت را در کنار دانش شاگردان پرورش می‌دهد.
۶. مدیریت کلاس
تدریس اثربخش و تدریس کارآمد به توانایی معلم در خلق محیطی پویا و سازنده در کلاس درس وابسته است. مدیریت کلاس، مهارتی است که نظم، انگیزه و مشارکت را در کنار هم حفظ می‌کند و فضایی ایده‌آل برای یادگیری می‌سازد. معلم با برنامه‌ریزی دقیق و تعامل مثبت، دانش‌آموزان را به سوی موفقیت هدایت می‌کند.
- طرح درس مشخص: برنامه‌ریزی دقیق برای هر جلسه، جریان تدریس را هدفمند و منسجم نگه می‌دارد.
- قوانین مشارکتی: تعیین مقررات کلاس با نظر دانش‌آموزان، حس مسئولیت‌پذیری آن‌ها را تقویت می‌کند.
- نظارت با تأکید بر خودکنترلی: تشویق شاگردان به خودنظارتی، استقلال و نظم درونی را پرورش می‌دهد.
- فضای آرام و بدون استرس: ایجاد جوی مثبت که دانش‌آموزان در آن با خیال راحت یاد بگیرند و مشارکت کنند.
- کنترل عوامل مخل: شناسایی و مدیریت سریع عواملی مثل حواس‌پرتی، تمرکز کلاس را حفظ می‌کند.
- ارتباط سازنده: تعامل صمیمی و تشویق‌کننده با دانش‌آموزان، مشارکت فعال همه را تضمین می‌کند.
مدیریت کلاس، با درنظر داشتن موارد بالا به معلم امکان می‌دهد تا محیطی ایجاد کند که در آن تدریس کارآمد نه‌تنها دانش، بلکه مهارت‌های اجتماعی و عاطفی دانش‌آموزان را نیز ارتقا دهد.
ویژگی های تدریس کارآمد و اثربخش چیست؟
تدریس اثربخش و تدریس کارآمد ترکیبی از مهارت‌ها و رفتارهایی است که یادگیری را برای دانش‌آموزان، چه در دبستان و چه در دانشگاه، معنادار و جذاب می‌کند. این نوع تدریس با استفاده از روش های تدریس موثر، محیطی پویا خواهد بود که دانش‌آموزان در آن رشد می‌کنند. معلم با برنامه‌ریزی دقیق، ارتباط صمیمی و توجه به نیازهای فردی، شاگردان را به سوی موفقیت هدایت می‌کند.
- شروع منظم و هدفمند: کلاس بدون تأخیر و با برنامه‌ای مشخص آغاز می‌شود.
- رفتار محترمانه: معلم با مهربانی و احترام، اعتماد دانش‌آموزان را جلب می‌کند.
- توضیحات شفاف: مطالب با زبانی ساده و قابل‌فهم ارائه می‌شوند.
- انتظارات روشن: تکالیف و اهداف به‌وضوح برای شاگردان تعریف می‌شوند.
- بازخورد سریع: ارائه نظرات سازنده و به‌موقع، پیشرفت دانش‌آموز را تسریع می‌کند.
- محیط امن و شاد: فضایی راحت که شاگردان در آن آزادانه مشارکت می‌کنند.
- سرعت مناسب تدریس: درس با ریتمی تنظیم‌شده پیش می‌رود و فرصت مرور فراهم است.
- ارتباط غیرکلامی: استفاده از تماس چشمی و زبان بدن برای تقویت آموزش.
- توجه به روانشناسی: در نظر گرفتن نیازهای عاطفی و ذهنی شاگردان، مثل تمرکز یا استرس.
- عدالت و بی‌طرفی: ایجاد محیطی منصفانه برای همه دانش‌آموزان.
- هدایت و مشاوره: معلم به‌عنوان راهنما، شاگردان را حمایت می‌کند.
- تمرکز بر اهداف: درس در مسیر اهداف آموزشی پیش می‌رود.
- بهبود مستمر: استفاده از بازخورد شاگردان برای ارتقای کیفیت تدریس.
این ویژگی‌ها، با تکیه بر روش های تدریس موثر، یادگیری را به تجربه‌ای لذت‌بخش و ماندگار تبدیل می‌کنند.
وظایف و خصوصیات معلم در تدریس اثربخش
از ویژگی‌ها و وظایف یک معلم در تدریس اثربخش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- محیط‌های یادگیری‌ای ایجاد می‌شود که در آن دانش‌آموزان به عنوان افراد مستقل از هم و به عنوان اعضای گروه‌های مشارکتی فعال هستند.
- به دانش‌آموزان انگیزه می‌دهد و میل آن‌ها را برای یادگیری در محیطی امن، سالم و حمایتی پرورش می‌دهد.
- درک متقابل میان‌فرهنگی و ارزش‌گذاری بر تفاوت‌ها را توسعه می‌دهد.
- دانش‌آموزان را تشویق می‌کند که مسئولیت یادگیری خود را بپذیرند و نیازهای آموزشی متنوع همه دانش‌آموزان را برآورده می‌کند.
- کلاس را به گونه‌ای موثر و کارآمد مدیرت می‌کند تا راحتی، نظم و رفتارهای مناسب دانش‌آموزان ارتقا داده شود.
- دسترسی عادلانه دانش‌آموزان به فناوری، ابزار و زمان را فراهم می‌کند.
- به دانش‌آموزان زمانی را اختصاص می‌دهد تا در تجربیات عملی شرکت و درمورد محتوا بحث کنند.
- دروسی را طراحی می‌کند که به دانش‌آموز اجازه می‌دهد در فعالیت‌های توانمندسازی شرکت کند تا بفهمد یادگیری یک فرآیند و اشتباهات بخشی طبیعی از یادگیری است.
- محیطی را ایجاد می‌کند که در آن کار دانش‌آموز ارزش‌گذاری و قدردانی می‌شود
ویژگی‌های تدریس اثر بخش از دیدگاه دانشجویان
طبق تحقیقات صابرعبدالملکی و فائزه اسدی در مقاله‌ی “بررسی مولفه‌های تدریس اثربخش اساتید از دیدگاه دانشجویان”، مولفه‌های اثرگذار بر تدریس اثربخش اساتید از دیدگاه دانشجویان به ۶ بخش اصلی تقسیم می‌شود:
ویژگی‌های علمی: تسلط بر موضوع؛ دانش علمی معتبر و به‌روز از موضوع تدریس؛ برقراری ارتباط بین نظر و عمل در موضوع؛ رویکرد پژوهشگری نسبت به تدریس موضوع
مهارت‌های درسی از مهارت‌های تدریس اثربخش: بیان مطالب به زبان شیوا و قابل‌فهم، به‌کارگیری روش‌های مختلف تدریس، کاربرد روش‌های تدریس فعال، استفاده از نرم‌افزارها و وسایل آموزشی
مدیریت کلاس: مدیریت زمان، داشتن طرح درس، قواعد و قوانین کلاسی انعطاف پذیر، سبک مدیریت تعاملی، مهارت برقراری ارتباط
ویژگی‌های اخلاقی: روحیه انتقاد‌پذیری، توجه و احترام به دانشجو، شوخ‌طبعی، وقت‌شناسی، عشق و علاقه به تدریس و دانشجویان، برقراری عدالت
انگیزش: استفاده از منابع گوناگون انگیزشی، ترغیب شاگردان به یادگیری، توجه به تفاوت‌های فردی دانشجویان، ایجاد شور و هیجان در فرایند آموزش
ارزشیابی: به‌کارگیری روش‌های جدید و متنوع ارزشیابی و سنجش تحصیلی. تناسب روش ارزشیابی با موضوع درسی، تاکید بر ارزشیابی فرایندمدار
روش‌های افزایش بازدهی کلاس خصوصی
بازدهی کلاس‌های خصوصی نیز به مهارت‌های تدریس اثربخش وابسته است. در این نوع کلاس‌ها، معلم فرصت بیشتری برای تمرکز بر نیازهای فردی دانش‌آموز دارد.
راهکارهای کلیدی:
-
تشخیص دقیق سطح و نیازهای دانش‌آموز
-
تنظیم سرعت تدریس با توجه به توان فردی
-
استفاده از مثال‌های ملموس مرتبط با زندگی شاگرد
-
ارائه تمرین‌های مکمل و بازخورد منظم
-
ایجاد انگیزه از طریق تعریف و تشویق
تجربه‌ی تدریس اثربخش همراه با اساتید استادبانک
درطی سال‌های اخیر نگرانی و دغدغه‌های دانش‌آموزان برای یافتن اساتیدی که تدریس اثربخش داشته باشند بسیار افزایش یافته است. نبودن انجمنی که معلمان بتوانند به کمک آن آگاهی و دانش‌شان را بروز نگه دارند و با بقیه همکارانشان درارتباط باشند و دغدغه‌های دانش‌آموزان باعث شد تا سامانه جامع آموزش خصوصی استادبانک، برای رفع نیاز شما عزیزان ایجاد شود.
اگر شما هم معلمی توانمند و دغدغه‌مند هستید و به‌دنبال بستری حرفه‌ای برای تدریس و رشد شغلی خود می‌گردید، همین حالا به خانواده‌ی بزرگ استادبانک بپیوندید.
استادبانک، به‌عنوان جامع‌ترین سامانه تدریس خصوصی در ایران، فرصتی را برایتان فراهم کرده تا بدون واسطه با دانش‌آموزان در ارتباط باشید، سابقه‌ی تدریس خود را حرفه‌ای بسازید و درآمدی پایدار داشته باشید.
برای افزایش بازدهی کلاس خصوصی باید نیازهای دقیق دانش‌آموز را شناخت، روش‌های تدریس را متناسب با او تنظیم کرد، سرعت یادگیری را شخصی‌سازی نمود و بازخورد مداوم ارائه داد.
تدریس اثربخش به مجموعه مهارت‌ها و رفتارهایی گفته می‌شود که معلم با به‌کارگیری آن‌ها می‌تواند یادگیری عمیق و ماندگار برای دانش‌آموزان ایجاد کند. این شامل انتخاب روش‌های مناسب، مدیریت کلاس، ایجاد انگیزه و ارزیابی مستمر است.
برای افزایش بازدهی کلاس خصوصی باید نیازهای دقیق دانش‌آموز را شناخت، روش‌های تدریس را متناسب با او تنظیم کرد، سرعت یادگیری را شخصی‌سازی نمود و بازخورد مداوم ارائه داد.
شناخت ویژگی‌های ذهنی و انگیزشی دانش‌آموزان به معلمان کمک می‌کند تا روش‌های تدریس را بهتر تنظیم کنند، رفتارهای مناسب را تشویق کنند و یادگیری را مؤثرتر و دلپذیرتر سازند.
نظر خود را در مورد این مطلب بیان کنید: